Lorem ipsum gravida nibh vel velit auctor aliquet. Aenean sollicitudin, lorem quis bibendum. Sofisticur ali quenean.

INSTAGRAM

Blog

Integracja sensoryczna to umiejętność porządkowania bodźców zmysłowych, umożliwiająca ich późniejsze sensowne wykorzystanie. Proces ten jest podświadomy i organizuje wszystkie informacje odbierane przez zmysły.

Według Ayres integracja sensoryczna pomaga w zrozumieniu „problemów zachowania się” dzieci, a także pozwala na nie wpływać.

Co daje integracja sensoryczna?

Początkowo integracja sensoryczna wpływa na: zadowolenie emocjonalne, samoregulację – utrzymanie homeostazy, czyli zdolności powrotu organizmu do prawidłowego poziomu, a także na sen, nawyki jedzeniowe i socjalne. 

W następnych etapach przyczynia się do odpowiedniego planowania motorycznego, zdolności koordynacji oko-ręka, opanowania mowy i jej jakości, w tym również gramatyki. W tym okresie odpowiada również za celowość działania i organizację w czasie i przestrzeni. Z kolei w późniejszym czasie wpływa na uwagę, uczenie się oraz zorganizowanie zachowania zarówno w czasie jak i przestrzeni. Dlatego też dziecko poprzez doświadczanie bodźców stopniowo uczy się w jaki sposób je organizować i porządkować, a także jak odczytać ich znaczenie. Nabiera umiejętności skupienia się na bodźcach ważnych, a ignorowania tych pozostałych. Taka organizacja sensomotoryczna może być możliwa dzięki odpowiedzi adaptacyjnej na dany bodziec. Przykładem takiej odpowiedzi jest odwrócenie głowy w stronę słyszalnego dźwięku po to, by sprawdzić skąd jego źródło. Człowiek ciągle dostosowuje się do bodźców, musi na bieżąco porządkować sygnały dobiegające z ciała i środowiska zewnętrznego. A każda reakcja adaptacyjna prowadzi do dalszej integracji bodźców. Ponadto każda poszczególna aktywność dziecka staje się podstawą bardziej złożonych i dojrzałych czynności, które tworzą funkcje wyżej zorganizowane. Przykładem może być opanowanie zdolności chodzenia. Noworodek najpierw musi nauczyć się utrzymać głowę w pionie, następnie opanować siedzenie i przemieszczanie się na czworaka,

aby ostatecznie osiągnąć zdolność chodu dwunożnego, który jest funkcją wyżej zorganizowaną. Cały proces jest możliwy dzięki naturalnemu wewnętrznemu pędowi do rozwoju integracji sensorycznej, który jest w każdym dziecku.

Na czym polega proces integracji sensorycznej?

Wszystkie bodźce zmysłowe łączą się tworząc funkcje i dzięki temu może zajść proces integracji sensorycznej złożony z czterech stadiów. Jednakże, aby proces ten miał miejsce musi dojść do poprawnej stymulacji wszystkich zmysłów oraz odpowiedniego przepływu impulsów z receptorów do układu nerwowego. I tym jest właśnie poziom pierwszy integracji. W drugim stadium dochodzi do organizacji podstawowych układów: dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. Na poziomie trzecim pojawiają się bodźce słuchowe i wzrokowe, które integrują się z wcześniej wymienionymi trzema podstawowymi zmysłami. Aż w końcu w czwartym poziomie wszystko łączy się wzajemnie ze sobą tworząc kompletną funkcje mózgu. Trzeba nadmienić, że żadna czynność nie rozwija się tylko w jednym momencie. Integracja sensoryczna zachodzi podczas całego okresu dzieciństwa i poszczególne stadia są ciągle doskonalone. Każdy poziom integracji stanowi podstawę następnego stadia. Literatura podaje, że dopiero na początku nauki w szkole podstawowej, cztery stadia integracji sensorycznej powinny być u dziecka zamknięte.

Jak wygląda prawidłowy proces integracji sensorycznej?

Prawidłowy proces integracji sensorycznej składa się z pięciu następujących komponentów:

  • rejestracja sensoryczna – jest to uświadomienie zdarzenia sensorycznego, pierwszy moment kiedy człowiek zdaje sobie sprawę z konkretnego bodźca np. że został dotknięty;
  • orientacja – to zwrócenie uwagi na nową informację sensoryczną, np. coś dotknęło mojej ręki;
  • interpretacja – jest to interpretacja i opisanie właściwości informacji sensorycznej, a także określenie słuszności reakcji, np. mokra kropla deszczu spadła na moją dłoń;
  • organizacja reakcji – to ocena konieczności reakcji i wybranie jej odpowiedniej formy, wyróżnia się reakcję fizyczną, emocjonalną 
  • i poznawczą, np. reakcją fizyczną będzie usunięcie kropli wody, emocjonalną strach, wstręt: „nie lubię uczucia mokrej ręki,  nie chcę żeby ta kropla tu była”, a reakcją poznawczą decyzja o zignorowaniu kropli wody;
  • wykonanie reakcji – jest to wygenerowanie reakcji motorycznej, emocjonalnej lub poznawczej na konkretny komunikat sensoryczny.

Prawidłowy proces integracji sensorycznej rozwija samoregulację, czyli umiejętność uzyskania konkretnego poziomu pobudzenia, utrzymania go lub jego zmiany, a wszystko to za sprawą układu nerwowego. Oprócz tego prawidłowy przebieg integracji sensorycznej wpływa na poczucie komfortu, zdolność planowania motorycznego (praksja), umiejętności motoryczne, uwagę, czy też chęć uczenia się. A w przypadku odwrotnym, kiedy to cały proces integracji będzie nieprawidłowy i niefunkcjonalny, w konsekwencji dojdzie do braku samoregulacji, co w efekcie będzie skutkowało objawami zaburzeń integracji sensorycznej u dziecka.

Co to są zaburzenia integracji sensorycznej?

Dysfunkcja integracji sensorycznej występuje wtedy, gdy mózg nie jest w stanie w odpowiedni sposób przetworzyć informacji sensorycznej. To sytuacja w której impulsy sensoryczne nie przekazują dokładnej informacji o własnym ciele i środowisku, w którym się znajduje człowiek. Jest to termin ogólny i dotyczy szeregu objawów.

Z czego wynikają zaburzenia integracji sensorycznej?

Przyczyny dysfunkcji integracji sensorycznej nie są jasne. Jednak literatura podaje możliwe powody, a wśród nich wymienia się:

  • przedurodzeniowe uszkodzenia układów dróg nerwowych,
  • wczesny poród, niedobór tlenu przed, w trakcie lub po porodzie, niska masa urodzeniowa,
  • szok okołoporodowy,
  • skojarzenia z różnymi jednostkami chorobowymi, w tym wirusy,
  • czynniki genetyczne,
  • uraz psychiczny, organiczny itp.,
  • szkodliwe działanie różnych substancji toksycznych i chemicznych,
  • pozbawienie stymulacji sensorycznej.

Dysfunkcje integracji sensorycznej można podzielić na typy kliniczne

(wg. Miller et al.2007):

  • zaburzenia modulacji sensorycznej –  odnoszą się do sposobu reakcji dziecka na wrażenia. Miller wyróżnia w tym typie trzy następujące podtypy w zależności od reakcji dziecka:
  • nadreaktywność, która prowadzi do obronności dotykowej i włącza tryb „uciekaj albo walcz”,
  • podreaktywność, która może prowadzić do spowolnionego dopasowania, w tym przypadku bodziec słabo dociera do OUN,
  • wzmożone poszukiwanie bodźców – dziecko chce „więcej” bodźców
  • zaburzenia dyskryminacji sensorycznej – odnoszą się do trudności w interpretacji i rozróżnienia wrażeń docierających do dziecka. W tym przypadku dziecko ma kłopoty z rozróżnieniem różnych bodźców między sobą oraz zrozumieniem ich znaczenia. Dysfunkcja ta może prowadzić do braków w orientacji przestrzennej i problemów z czynnościami dnia codziennego;
  • zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym – należą tu wszystkie zaburzenia kontroli ruchów, ciała oraz postawy. Można przy tym wyróżnić dwa podtypy:
  • niezręczność motoryczna – wszystkie aspekty związane z napięciem mięśniowym, równowagą i koordynacją,
  • dyspraksja – wszystkie problemy związane z celowym wykonaniem ruchu. Jest to nieumiejętność w planowaniu i wykonaniu zadania motorycznego, a także stworzeniu idei postępowania.

Jak objawiają się zaburzenia integracji sensorycznej?

Ogólne objawy dysfunkcji integracji sensorycznej to: opóźnienie rozwoju ruchowego, niezdarność dziecka, nieprawidłowa/osłabiona postawa ciała, problemy i ograniczenia skupienia uwagi oraz koncentracji, kłopoty z uczeniem się i wydolnością, problemy z mową, moczenie nocne, kłopoty ze snem i jedzeniem, jaskrawość zachowania, problemy z funkcjonowaniem społecznym i emocjonalnym.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej można również opisać bardziej szczegółowo, uwzględniając poszczególne układy sensoryczne z którymi dziecko ma problemy.

Objawy z układu taktylnego

Wśród objawów dotyczących układu taktylnego wyróżnia się nadwrażliwość i podwrażliwość na dotyk. 

Nadwrażliwość manifestuje się: reakcją obronną na dotyk, często bardzo emocjonalną bądź agresywną niechęcią do przytulania, unikaniem/brzydzeniem się określonych materiałów tekstylnych, niechęcią do brudzenia się, wybrednością i wybiórczością przy jedzeniu, unikaniem zabaw w piaskownicy, płaczem przy obcinaniu, myciu i suszeniu włosów, denerwowaniem się na różnego rodzaju nakrycia głowy, strachem przed zabawami z wodą i mokrymi przedmiotami, skargami na plastry na skórze, obroną przed szczotkami/ręcznikami, złością i ściąganiem części ubrań. Często dzieci z nadreaktywnością na dotyk mają sztywne rytuały higieny ciała. 

Z kolei podwrażliwą reakcja na dotyk charakteryzuje się: powolną reakcją na dotknięcie, niezauważaniem innych osób wokół siebie, wadliwą oceną osobistej przestrzeni, częstym wkładaniem przedmiotów do ust, gryzieniem różnych przedmiotów, ignorancją resztek pokarmów/brudów na twarzy, pozostawieniem na sobie ubrań w nieładzie/zagiętych/skręconych. Dzieci z pomniejszoną reakcją na dotyk sprawiają wrażenie odpornych na ból.

Objawy z układy przedsionkowego

Do objawów układu przedsionkowego również zalicza się reakcję powiększoną i pomniejszoną. Symptomy nadwrażliwego układu przedsionkowego to: niepewność w ruchu, niechętność do ruchu, obawa przed poruszaniem się, unikanie nowych pozycji, a w szczególności zmiany głowy, trzymanie się ścian/poręczy w celu stabilizacji, niechęć do huśtania, kołysania, skakania, wspinania się, nieporadność przy różnego rodzaju nawierzchni i utrata orientacji przy skłonach. Dzieci z nadreaktywnym układem przedsionkowym szybko się denerwują, a po aktywności fizycznej często są nadpobudliwe i szybko zaczyna u nich dochodzić do wrażenia „kręcenia się” w głowie. 

Natomiast objawy podreaktywnego układu przedsionkowego przedstawiają się następująco: dziecko w ciągłym ruchu, które szuka ekstremalnych sensacji. Ma problemy ze śledzeniem wzrokiem przedmiotów, lubiące się huśtać, obracać i wykazujące silną potrzebę ruchu.

Objawy z układu proprioceptywnego

Objawy wskazujące na nadwrażliwość proprioceptywną to: niechęć do ruchu, szybka męczliwość, słaba wytrzymałość, osłabiona siła mięśniowa, niechęć do podnoszenia ciężkich przedmiotów, sztywność i mała płynność ruchów.

Symptomy podwrażliowości proprioceptywnej to: dziecko które chętnie skacze, kręci się, jest w ciągłym ruchu, nie rozpoznające granic, a także sprawiające  wrażenie niezdarnego.

Objawy z układu wzrokowego

Dziecko z nadwrażliwością tego układu unika jasnego światła, zakrywa oczy w jasnych pomieszczeniach, śledzi wzrokiem osoby poruszające się w jego otoczeniu, łatwo rozprasza się bodźcami wzrokowymi. 

W przypadku podwrażliwego układu wzrokowego dziecko nie zauważa nowych osób w pomieszczeniu, niechętnie bawi się klockami. Ma trudności w znajdowaniu przedmiotów w różnych miejscach, waha się przy wchodzeniu i schodzeniu ze schodów/krawężników. Dodatkowo ma problemy z układaniem puzzli oraz znajdowaniem podobieństw i różnic we wzorach.

Objawy z układu słuchowego

W przypadku nadreaktywności tego układu, dziecko charakteryzują takie zachowania jak: zatykanie sobie uszu oraz płacz i krzyk przy głośnych dźwiękach, brak koncentracji przy dźwiękach w tle oraz faworyzacja czasu spędzanego w spokojnych miejscach. 

Z kolei dziecko z podreaktywnym układem słuchowym ciągle wytwarza dźwięki, nie reaguje na swoje imię, sprawia wrażenie jakby nie słuchało oraz nie zauważa aktywności w otoczeniu w którym się znajduje.

Objawy dyspraksji

Dziecko takie charakteryzują wszelkie problemy z celowym wykonaniem ruchu, ale również kłopoty z odnajdywaniem się oraz radzeniem sobie z różnymi sytuacjami dnia codziennego.

W szczególności gdy pojawia się wiele osób i przedmiotów. Ze względu na niemożność przetworzenia wielu informacji i bodźców przez układ nerwowy, dziecko ma słabo rozwinięty schemat ciała, a to z kolei prowadzi do kłopotów z własną tożsamością. Problem tożsamości objawia się bezsilnością, niepewnością, frustracją. Niektóre dzieci próbują poradzić sobie z sytuacją bądź zadaniem, które są ponad ich siły poprzez upór, próby manipulacji i kierowania innymi. Ponadto dzieci z dyspraksją często są chwiejne emocjonalne.

Na czym polega terapia i jakie są jej cele?

Działania zawarte w terapii SI  dostarczają bodźców przedsionkowych, proprioceptywnych, słuchowych i dotykowych, które z kolei organizują układ sensoryczny. Takie bodźce dostarczane są podczas zabawy za pomocą szczotek, huśtawek, trampolin, piłek i innego sprzętu używanego do wywoływania wyzwań proprioceptywnych, dotykowych i przedsionkowych. Działania mogą również obejmować głęboki ucisk, kompresję stawów, pracę w jamie ustnej i masaż ciała.  Terapia ukierunkowana jest  na określone obszary trudności, które przeszkadzają dziecku w codziennym życiu. Działania zwykle dotyczą więcej niż jednego układu czuciowego na raz i uruchamiają proprioceptory mięśni i stawów, receptory w uchu wewnętrznym, a także receptory słuchowe, wzrokowe i dotykowe.

Ostatecznym celem terapii jest poprawa przetwarzania sensorycznego, organizacji, integracji i planowania motorycznego w układzie nerwowym.

mgr Elżbieta Pośpiech

Artykuł został napisany na podstawie własnej pracy dyplomowej

Bibliografia:

  1. Ayres J., Dziecko a integracja sensoryczna, Wyd. III, przeł. Juliusz Okoniewski, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2018, s. 5-166.
  2. 13. Yack E., Aquilla P., Sutton S., Tworzenie więzi poprzez integrację sensoryczną, przeł. Anna Zbróg, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2014, s. 5-67.
  3. 14. Kranowitz C., Nie-zgrane dziecko Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, przeł. Anna Sawicka-Chrapkiewicz, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2012, s. 5-136.
  4. 15. Kranowitz C., Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw Zajęcia dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, przeł. Joanna Angelika Kamrowska, Karolina Majcher, Ptricia Sorensen, Wyd. II, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2015, s. 27-46.
  5. Guardado KE, Sergent SR. Sensory Integration. [Updated 2021 Aug 3]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-.

Leave a Comment: